Karol Nawrocki is de nieuwe president van Polen. De 42-jarige oerconservatief won het van de partijgenoot van premier Donald Tusk. Wat heeft hij de Polen beloofd, en wat zijn de gevolgen voor Europa?
“Ik heb er alle vertrouwen in dat de EU en Polen hun zeer goede samenwerking zullen voortzetten”, postte commissievoorzitter Ursula von der Leyen toen ze Karol Nawrocki feliciteerde met de verkiezingsoverwinning.
Het is nog maar de vraag hoe groot haar vertrouwen echt is, want Nawrocki smeet zich de voorbije maanden in de campagne met een duidelijk Eurosceptische koers. Hij kwam op voor de partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), die tussen 2015 en 2023 aan de macht was en stevig inbeukte op de onafhankelijkheid van het rechtssysteem en de media. Begin mei werd hij nog ontvangen op het Witte Huis door Amerikaans president Donald Trump.
Op internationaal vlak respecteert Nawrocki alle heilige huisjes van het Poolse buitenlandbeleid: een afkeer van Rusland, grote investeringen in het Poolse leger en Europees opportunisme. Dat laatste komt neer op een Europa à la carte waarbij Polen wel Europese financiële steun voor infrastructuurprojecten moet kunnen genieten, maar geen dwang mag ondervinden van “door Brussel opgelegde” maatregelen zoals de Green Deal en het Migratiepact.
Officieel is internationale politiek vooral een bevoegdheid van de uitgesproken pro-Europese premier Donald Tusk, maar het ziet ernaar uit dat Nawrocki van plan is om zijn eigen koers te bepalen, met rugdekking van zijn vriend in het Oval Office. Vooral inzake het Poolse Oekraïnebeleid zou dat wel eens tot de nodige verwarring kunnen leiden. Zo kant Nawrocki zich tegen het Oekraïense lidmaatschap voor de NAVO en de EU, terwijl Tusk daar een groot voorstander van is.
Vetorecht
Als president heeft Nawrocki een vetorecht waarmee hij het beleid van Tusk kan blokkeren. Er wordt verwacht dat geplande hervormingen als de gezondmaking van de rechtsstaat, de decriminalisering van abortus en de legalisering van het lgbtq-partnerschap het niet zullen halen. Ook met de huidige president Andrzej Duda, ook van de PiS-partij, kreeg Tusk al regelmatig af te rekenen met een veto. Maar van Nawrocki wordt verwacht dat hij van elke gelegenheid gebruik zal maken om de regering-Tusk te saboteren.
De grote vraag is ook in hoeverre Tusk, tot 2019 nog voorzitter van de Europese Raad, zijn toenadering tot Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk kan voortzetten. Sinds bekendraakte dat Nawrocki een verleden heeft als hooligan en pooier, wordt een intens contact met de leiders van die landen ook minder evident. Zelf heeft hij een veel nauwere band met Europese populisten en Amerikaanse MAGA-Republikeinen.
Polen was de voorbije jaren een van de zwaargewichten in het Europese defensiebeleid rond Oekraïne. “Deze nederlaag zal de verkrampte positie van de Poolse regering inzake Oekraïne, klimaat, de Green Deal en Mercosur alleen nog maar verergeren”, zegt een hoge Europese diplomaat. Tusk zal ook minder manoeuvreerruimte hebben om toegevingen te doen bij de cruciale onderhandelingen over de volgende Europese meerjarenbegroting voor 2028-2034, waarover de onderhandelingen na de zomer beginnen.
Coalitie
Als de PiS-partij na de parlementsverkiezingen van 2027 een coalitie zou vormen met extreemrechtse krachten, dreigt Polen helemaal in het Orban-kamp te belanden en opnieuw een anti-Europese paria te worden: net als tijdens de PiS-regeerperiode van 2015 tot 2023 waarbij Warschau op ramkoers kwam met Brussel omwille van de aantasting van de rechtsstaat en de aanvallen op onafhankelijke media.
Wie kijkt naar de verkiezingsresultaten per provincie, ziet een duidelijke tweedeling. Nawrocki won met 50,89 procent van de stemmen. In het oosten, aan de grens met Oekraïne, haalde Nawrocki een duidelijke overwinning. In tien van de zestien provincies haalde verliezer Trzaskowski meer stemmen. Nawrocki combineerde zijn antimigrantenstandpunten met een links sociaal programma voor het eigen volk: een recept waarmee PiS ook in het verleden al miljoenen kiezers uit de armere regio’s in Oost- en Zuid-Polen aantrok.
Zo kant hij zich tegen elke besparing op het gezondheidssysteem, tegen de verhoging van de pensioenleeftijd en tegen een inkorting van de minimumlonen. Met dit economisch patriottisme zet hij zich af tegen een reeks besparingen van de centrumliberale premier Donald Tusk.
Er sluimert zelfs een nachtmerriescenario voor het pro-Europese kamp in Europa: vervroegde verkiezingen in Polen. Tusk zal alles doen om dat te vermijden, maar de overwinning van Nawrocki zal ongetwijfeld druk zetten op de cohesie binnen de vierpartijencoalitie waaruit zijn regering bestaat. Ten opzichte van 2023 verloor Tusks blok zondag 1,4 miljoen stemmen. En zowel PiS als de uiterst rechtse partij Confederatie zullen na hun goede score bij de presidentsverkiezingen aansturen op snelle verkiezingen.
|