Een week geleden was het nog ondenkbaar, maar nu is de Syrische president Bashar al-Assad gevallen. Na een bloedige burgeroorlog van dertien jaar lukte in twaalf dagen tijd wat eerder in jaren niet lukte. Syrische rebellen slaagden er met een blitzoffensief in Damascus te veroveren en het regime omver te werpen. Hoe is dat zo snel kunnen gebeuren en wat brengt de toekomst nu voor Syrië? We bieden antwoorden op de prangendste vragen.
Wat is er vannacht en de voorbije twee weken gebeurd in Syrië?
Het bewind van president Bashar al-Assad is ten einde gekomen. Afgelopen nacht is de islamitische militie Hayat Tahrir al-Sham (HTS), die een alliantie van rebellengroepen leidt in Syrië, hoofdstad Damascus binnengetrokken, waarna president Bashar al-Assad op de vlucht is geslagen.
In de loop van de nacht verkondigden de rebellen dan ook de omverwerping van de regering van Assad. Ze beloven een “vrij Syrië”. De legerleiding heeft aan de regeringssoldaten laten weten dat ze niet langer in dienst zijn en bevestigt het einde van het Assad-bewind.
In het centrum Damascus kwamen inwoners zondagochtend op straat gekomen om de overwinning te vieren. Op sociale media circuleren beelden van dansende en zingende inwoners en mensen die op tanks klimmen. (Tekst gaat verder onder de foto’s.)
De verovering van Damascus volgt op een razendsnelle inname van andere strategische steden in Syrië. Pas enkele uren eerder hadden de rebellen Homs, de op twee na grootste stad van het land (na Damascus en Aleppo), volledig ingenomen. Aleppo viel op 30 november in handen van de rebellen, nadat het regeringsleger er overrompeld werd, en donderdag kwam ook Hama volledig onder controle van HTS.
Hoe kan het dat verovering van Syrië zo vlot is verlopen?
Ondanks een gruwelijke burgeroorlog die al sinds 2011 woedt in Syrië, waarbij meer dan een half miljoen doden vielen en miljoenen mensen op de vlucht sloegen, kon Assad aan de macht blijven, dankzij de steun Rusland en Iran. Dat rebellen nu met een offensief van twaalf dagen Assad konden verdrijven, komt voor een groot deel doordat de Syrische president in de steek is gelaten door zijn traditionele bondgenoten Rusland en Iran. Rusland richt zijn aandacht ten volle op de oorlog in Oekraïne, Iran en de Libanese extremistische beweging Hezbollah, die vaak het Syrische regeringsleger bijstond, zijn gefocust op Israël.
Ook de rol van buurland Turkije, een fervente tegenstander van Assad, is niet te onderschatten. Het offensief van de rebellen is gestart vanuit een gebied in Noord-Syrië dat onder controle staat van Turkije. Turkije zegt zelf HTS niet te ondersteunen.
Waar zit president Bashar al-Assad nu?
De president is op de vlucht geslagen en heeft zijn land verlaten. Dat melden verschillende bronnen, waaronder het regeringsleger, HTS, maar ook de verkozen Amerikaanse president Donald Trump. Daarmee komt een einde aan meer dan 50 jaar Assad-bewind: Bashar al-Assad volgde in 2000 zijn vader Hafiz al-Assad op, die zelf de macht had sinds 1971. Zowel vader als zoon regeerden met ijzeren hand in een politiestaat die geen oppositie duldde. (Tekst gaat verder onder de foto’s.)
Waarheen Assad gevlucht is, is nog onduidelijk. Een aantal pistes zijn plausibel. Mogelijk heeft hij onderdak gevonden in Rusland of Iran. De krant The Wall Street Journal meldde op basis van Syrische en Arabische bronnen al dat Assads vrouw samen met hun drie kinderen de oversteek naar Rusland heeft gemaakt, terwijl twee schoonbroers van Assad naar de Verenigde Arabische Emiraten gevlucht zouden zijn. De Emiraten zijn ook een mogelijk toevluchtsoord van Assad, net als Oman, een kleiner land dat zich neutraler opstelt op het internationale toneel.
Hoe zat het ook alweer met de Syrische burgeroorlog?
In maart 2011 mondde een vreedzame prodemocratische opstand tegen Assad – een sjiitische leider in een overwegend soennitisch land – uit in een gruwelijke burgeroorlog. Het was het jaar van de ‘Arabische Lente’, waarbij in meerdere Arabische landen (waaronder Tunesië, Egypte en Libië) revoluties uitbraken. Meer dan een half miljoen mensen zijn er omgekomen en 12 miljoen mensen zijn gevlucht, van wie er zo’n vijf miljoen vandaag in het buitenland verblijven. Assad deinsde er niet voor terug om ook chemische wapens zoals saringas te gebruiken tegen zijn eigen bevolking. (Tekst gaat verder onder de foto)
De burgeroorlog leek vóór het offensief van HTS feitelijk voorbij, nadat Assad de controle over de meeste Syrische steden had herwonnen, niet in het minst dankzij de hulp van Rusland, Iran en door Iran gesteunde milities. De frontlinies bleven grotendeels bevroren. Desondanks vielen grote delen van het land nog altijd buiten de controle van Assad. HTS kon er samen met het door Turkije gesteunde Syrische Nationale Leger de macht consolideren.
Wat is Hayat Tahrir al-Sham, de organisatie die de rebellen aanvoert, en wat voor iemand is leider Abu Mohammad al-Golani?
Hayat Tahrir al-Sham of HTS is volgens de Verenigde Naties een moslimterreurorganisatie. De groepering is ruim 30.000 strijders sterk en werd kort na de start van de burgeroorlog opgericht als het aan al-Qaeda gelieerde al-Nusra Front, door huidig leider Abu Mohammad al-Golani en Abu Bakr al-Baghdadi. Die laatste ging solo en werd de ‘kalief’ van Islamitische Staat (IS), al-Golani bleef al-Qaeda trouw en won het pleit in de westelijke Syrische provincie Idlib.
In 2016 verbrak al-Golani zijn banden met Al-Qaeda en zwoer het internationale terrorisme van IS en Al-Qaeda af. Om de wereld ervan te overtuigen dat de groep het extremisme achter zich liet, werd de naam veranderd in Jabhat Fatah al-Sham. Amper een jaar later veranderde al-Golani de naam opnieuw, dit keer in Hayat Tahrir al-Sham, na een overname van vier andere salafistische rebellenlegers.
Volgens het Syrische Observatorium voor de Mensenrechten blijft HTS dan wel een oerconservatieve islamitische groepering, maar heeft ze in de gebieden die ze controleert de sharia niet ingevoerd. Al-Golani wil iedereen overtuigen dat hij veranderd is. Hij presenteert zichzelf en zijn beweging als pragmatisch en tolerant. “Deze zege zal zonder wraak gebeuren, maar met genade”, zwoer hij. In Aleppo reikte hij lokale christenen de hand en stuurde een verzoenende boodschap naar de Koerden. In een interview met CNN spreekt hij sussende taal. Hij is tegen aanslagen, wil burgerslachtoffers vermijden, heeft geen dictatoriale ambities en wil van Syrië een land met sterke instellingen maken, waarnaar de miljoenen vluchtelingen in het buitenland zullen willen terugkeren.
De VS beschouwen al-Golani als een terrorist en loven een beloning van 10 miljoen dollar uit voor informatie die leidt tot zijn arrestatie.
Wat staat er nu te gebeuren in Syrië?
Dat is de vraag van één miljoen. De verdrijving van Assad lijkt hoe dan ook een keerpunt voor Syrië. De rebellen spreken alvast van “het einde van dit donker tijdperk” en beloven een “vrij Syrië”.
De Syrische premier Mohammed Jalali heeft in een interview met nieuwszender Al Arabiya verklaard dat hij contact heeft gehad met al-Golani en dat ze de overgangsperiode bespraken. Jalali pleitte in het interview ook voor vrije verkiezingen zodat Syriërs hun eigen leider kunnen kiezen. Hij is “bereid om samen te werken” met elke leider die “door het Syrische volk was gekozen”.
Golani zelf zou al hebben aangegeven dat Jalali kan aanblijven tot een machtsoverdracht heeft plaatsgevonden. In een interview met CNN zei Golani vrijdag dat hij van plan is een regering te creëren die gebaseerd is op instellingen en een “raad die door het volk wordt gekozen”. Hij roept Syrische vluchtelingen in het buitenland ook terug om huiswaarts te keren om het land te helpen heropbouwen.
De rebellen hebben ook al verklaard dat ze alle gedetineerden uit de grote militaire Sednaya-gevangenis, op zo’n 30 kilometer van Damascus, hebben bevrijd. Daarmee komen heel wat politieke tegenstanders van Assads regime weer op vrije voeten. Volgens schattingen van Amnesty International werden er tussen 2011 en 2015 5.000 tot 13.000 mensen geëxecuteerd in de gevangenis.
Of al-Golani woord houdt en een “vrij Syrië” kan opbouwen, of toch weer een radicale koers zal varen, zoals ook de taliban deden na de herovering van Afghanistan in 2021, blijft afwachten.
De speciale VN-gezant voor Syrië Geir Pedersen spreekt de hoop uit dat nu een nieuwe tijd kan aanbreken van “vrede, verzoening, waardigheid en inclusie voor alle Syriërs”.
De verkozen Amerikaanse president Donald Trump heeft alvast aangegeven dat de VS zich onder zijn bewind niet zullen moeien met de situatie in Syrië. “Syrië is een puinhoop, maar is niet onze vriend”, aldus Trump op zijn eigen platform Social Truth. “De VS moeten er niets mee te maken hebben. Dit is niet onze strijd.” De VS blijven wel aanwezig in Syrië om te voorkomen dat terreurgroep IS weer aan kracht kan winnen, zo meldde topfunctionaris Daniel Shapiro van het Amerikaanse ministerie van Defensie zondag.
Wat betekent het vertrek van Assad voor andere landen in de regio?
Voor Iran, een grootmacht in het Midden-Oosten, is de val van Assad nadelig. Het land verliest een belangrijke partner in zijn zogenaamde As van Verzet, dat verder nog bestaat uit door Iran gesteunde milities, waaronder Hezbollah, de Jemenitische Houthi’s en (afhankelijk van de definitie) het Palestijnse Hamas. Ook Rusland verliest een naaste bondgenoot in het Midden-Oosten, waardoor hun invloed op de regio mogelijk verkleint. (Tekst gaat verder onder de foto.)
Israël anderzijds zal verheugd zijn dat met de val van Assad ook Iran verzwakt staat, aangezien Iran als een existentiële bedreiging wordt beschouwd in Israël. Datzelfde geldt voor de westerse partners van Israël. Toch zijn Israël en zijn bondgenoten ook bevreesd: geen van hen wil een radicaal islamistisch regime ter vervanging van Assad.
Andere (soennitische) Arabische staten, waaronder Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten, probeerden al jarenlang de invloed van Teheran aan banden te leggen door het Assad-regime te isoleren en Syrische oppositiegroepen te steunen. Hoewel de banden enigszins herstelden toen duidelijk werd dat Assad de controle over Syrië weer herwonnen had, zullen weinigen rouwig zijn om zijn vertrek.
|